«گاهی طوری با من صحبت میکرد که انگار همه اشتباهات از من است. بعضی روزها به همه چیز شک میکردم. دیگر نمیتوانستم تشخیص دهم چه چیز واقعی است و چه چیز ساختگی. چه کسی راست میگوید و چه کسی دروغ!» اینها بخشی کوتاه از سخنان فردی است که پدیده گازلایتینگ را از نزدیک لمس کرده است. گازلایتینگ که با نامهای سوءاستفاده روانی یا دستکاری ذهنی نیز شناخته میشود، نوعی رفتار آزاردهنده است. در این حالت، فرد دستاندرکار با گفتار و کردار متناقض خود میکوشد تا طرف مقابل را نسبت به درک و احساساتش دچار تردید و سردرگمی کند. این گونه آسیب عاطفی میتواند در هر رابطهای رخ دهد، حتی در روابط عاطفی و نزدیک. در ادامه، این مفهوم را با جزئیات بیشتر و به طور کاملتری بررسی خواهیم کرد.
گسلایت کردن یعنی چه؟
اصطلاح “گسلایت کردن” ریشه در نمایشنامهای قدیمی به نام “چراغ گاز” اثر پاتریک همیلتون دارد. در این نمایش، شخصیت مرد داستان با دستکاری و تغییر نور خانه سعی میکود ادراک و حواس همسرش را زیر سوال ببرد. هرگاه زن متوجه تغییر نور میشد، شوهر طوری رفتار میکرد که انگار این تغییرات فقط در ذهن او اتفاق افتاده و واقعی نیست. این کار باعث میشد زن به تدریج به سلامت فکر و عقل خود شک کند. این نمونه، رفتار کلاسیک یک فرد “گسلایتر” است.
افرادی که دست به گسلایت کردن میزنند، معمولاً تمایلی به پذیرش مسئولیت کارهای خود ندارند. آنها از احساسات و عواطف طرف مقابل سوءاستفاده کرده و به روشی فریبکارانه تلاش میکنند تا باورها و ادراک او را بیاعتبار کنند. با استفاده از شناختی که از نقاط حساس طرف مقابل دارند، خود را در موقعیت قدرت قرار داده و او را تحت کنترل و سلطه میگیرند.
این افراد همان کسانی هستند که در آغاز یک رابطه، طرف خود را با محبت و توجه شدید بمباران میکنند و امیدواری زیادی نسبت به رابطه ایجاد مینمایند. در واقع، گسلایت کردن یکی از مراحل رایج در روابطی است که به “روابط کوکایینی” معروفند. این روابط، دقیقاً مانند اثر مواد مخدر، ابتدا با یک اوج شدید و لذت ظاهری شروع میشوند، اما خیلی زود چهره واقعی خود را نشان میدهند؛ چهرهای که سرشار از بیتفاوتی، نادیده گرفته شدن، احساس بیارزشی و کمبود است.
یک فرد گس لایتر چگونه رفتار می کند؟
یک نکته کلیدی درباره گسلایتینگ این است که زمان رخ دادن آن کاملاً غیرقابل پیشبینی است. ممکن است فرد گسلایتر ابتدا با جلب اعتماد شما شروع کند و پس از مدتی، رفتارهای آزاردهنده خود را بروز دهد. این افراد معمولاً سوءاستفاده روانی خود را برای زمانی میگذارند که شما کاملاً به آنها وابسته و شیفته شده باشید. سپس با گفتار و کردار خود کاری میکنند که شما نسبت به تمام باورها، افکار و احساسات درونی خود دچار تردید شوید. اما روش آنها چیست؟
اغلب از دروغ گفتن درباره مسائل کوچک آغاز میکنند. سپس همان دروغها را چنان مطرح میکنند که شما را به شک نسبت به درک و حافظه خود وادارند. برای مثال، در یک اختلاف ممکن است مقصر اصلی خودشان باشند، اما بحث را طوری تغییر جهت میدهند که گناه به گردن شما بیفتد. گاهی نیز در کنار تعریف و تمجید از شما، انتقادهای عجیب و نابهجایی مطرح میکنند که شما را سردرگم میکند. چنین شخصی ممکن است دستاوردها و موفقیتهای شما را بیارزش یا ناچیز جلوه دهد. زیرا تنها از این راه میتواند خود را به عنوان فردی بسیار مهم در زندگی شما تثبیت کند و وابستگی عمیقی در شما ایجاد نماید.
به خاطر داشته باشید که گسلایتینگ اغلب با ویژگی خودشیفتگی همراه است. افراد خودشیفته معمولاً از این روش استفاده میکنند تا مسئولیت رفتارهای خود را نپذیرند و تقصیرها را به طرف مقابل نسبت دهند. در نهایت، بحث و گفتگو با این افراد به نتیجه مثبتی نمیرسد، زیرا آنها به سرعت وارد بازیهای کلامی شده و تقصیر را به شما بازمیگردانند.
نشانه های گس لایت کردن
برای اینکه بهتر بفهمید گس لایتینگ چیست، میخواهیم چند نمونه و روش آن را با هم بررسی کنیم. اما پیش از آن، اجازه دهید دوره آموزشی کوکائین لاو به سرپرستی خانم مریم مبارکی را به شما معرفی کنم. دلیل این معرفی این است که محتوای این دوره به شما کمک میکند دانش عاطفی خود را بالا ببرید و در برابر افرادی که گس لایت میکنند، رفتاری آگاهانهتر و باهوشتر داشته باشید.
رایجترین و پرکاربردترین شیوههای کاهش نور صفحه نمایش عبارتند از:
شروع به گفتن دروغ های آشکار می کند.
در این روش، شخص به تدریج دروغهایی را مطرح میکند که به نظر شما قابل توجیه میآیند، اما راهی برای اثبات نادرستی آنها ندارید. او هرگز مسئولیت دروغهایش را نمیپذیرد و در نهایت شما در شرایطی قرار میگیرید که حتی به دانستههای خودتان هم شک میکنید و ناچار میشوید حرفهای او را بپذیرید.
همه چیز را انکار می کند.
در این روش، طرف مقابل حرفی میزند یا کاری انجام میدهد که شما کاملاً مطمئنید اشتباه است. اما وقتی شما آن را به او گوشزد میکنید، او با قاطعیت همه چیز را انکار میکند. آنقدر قانعکننده و محکم این انکار را تکرار میکند که کمکم شما هم شروع به تردید میکنید. در نهایت ممکن است با خود فکر کنید: «شاید واقعاً من در اشتباه هستم».
از چیزهایی که دوست دارید علیه خودتان استفاده می کند.
یک فرد خبره در آزار دیگران به خوبی میداند چه چیزهایی برایتان مهم و لذتبخش است. سپس دقیقاً از همان چیزها استفاده میکند تا شما را آزار دهد. به طور مثال، ممکن است شغلی که عاشقانه دوست دارید را بیارزش جلوه دهد و پیوسته نکات منفی آن را به شما یادآوری کند. او طوری برخورد میکند که انگار چیزهایی که برایتان عزیز و ارزشمند هستند، کاملاً بیاهمیت و ناچیزند.
حرف و عمل متناقضی دارد.
کسی که رفتارش دوگانه است، حرف و کارش با هم همخوانی ندارد. ممکن است در صحبتهایش بسیار محبتآمیز باشد و علاقه زیادی به شما نشان دهد؛ اما در عمل طوری برخورد میکند که گویی برایش اهمیتی ندارید و اصلاً شما را در نظر نمیگیرد.
دائم حس سردرگمی به شما می دهد.
کسی که گس لایت میکند، اغلب با رفتارش باعث میشود شما احساس سردرگمی و گیجی زیادی کنید. طوری که پیوسته از خود میپرسید: چرا اینطور شد؟ چطور به این وضعیت رسیدیم؟ من چه اشتباهی کردم؟ این اتفاقات چطور رخ دادند؟ آیا مقصر من هستم؟ حالا چه کاری باید انجام دهم؟ چطور میتوانم شرایط را به حالت قبلی بازگردانم؟
در نهایت…
افرادی که خودشیفته هستند و در روابط خود به دنبال جلوهنمایی و جلب توجه افراطی میروند، اغلب تلاش میکنند طرف مقابل را در موقعیت آسیبپذیر قرار دهند و بر او تسلط پیدا کنند. ابزار اصلی این افراد، ایجاد «احساس گناه» در دیگران است. آنها با گفتار و کردار خود، ترس و عذاب وجدان شدیدی در شریک عاطفیشان ایجاد میکنند و سپس از این شرایط برای به دست گرفتن کنترل رابطه سوءاستفاده میکنند. حالا شما بگویید: آیا تا به حال در چنین شرایطی قرار گرفتهاید؟ آیا تجربه برخورد با یک فرد خودشیفتهی سلطهگر را داشتهاید؟
